Қазақстанның өз мүддесі жолында Ресеймен келіспеуі – заңдылық

Әлемдік сауданың сорпасын сапырған ДСҰ-ға қосылу туралы әңгіменің тықыры былтырдан бері таяған секілді еді. Кеден­дік одақтағы әріптесіміз Ресей өткен жы­лы алпауыт ұйымның табалдырығын ат­тағанда, ендігі кезек Қазақстанда де­ген­­біз. Меже биылғы жылдың соңына дейін деп белгіленген тәрізді еді. Алайда экономикалық интеграция істері министрі Жанар Айтжанова ауыл шаруашылығы сала­сындағы келіссөздер көңілден шық­паса, өту кезеңінің созыла беретінін алға тартады. Бір сөзбен айтқанда, эко­но­ми­ка­лық интеграция істері министрі Қазақ­станның ДСҰ-ға өту мерзімі емес, ондағы мем­ле­кеттік мүдденің қорғалуы маңызды бол­ғанын аңғартады. Кеше ДСҰ-ға кіру үде­рісінің мән-жайы туралы «портфельсіз министр» ханым Мәжілісте есеп берген болатын. 1996 жылы Дүниежүзілік сауда ұйымына бақы­лаушы ел мәртебесін алған Қазақстан 2003 жылы  ұйымға қосылудың ақпараттық кезеңін тауысты. Содан бергі уақыт аралығында 11,5 мыңнан астам келіссөз жүріпті. «Осы біздің Үкімет те, ондағы жігіттер де қызық: анадай алпауыт ДСҰ секілді дүние нарығының акуласына қарсы біздің бес қызымызды жіберіпті. Жанар Сейдахметқызы басшылық ететін осы коман­даның құрамындағы бесеуі де «бола­шақ­тықтар». Маған белгілісі – осы уақытқа дейін ДСҰ шеңберінде 11,5 мыңнан астам келіссөз жүргі­зіл­ді, хатта­ма­лар­ға қол қойылды, кездесулер болды. Қазіргі таңда бұл үдеріс те аяғына тақап қалған секілді. Дегенмен ше­телдерге шығып жүрген кездері осы командаға қатысты барлық қолдауларды жасап жүрсеңіздер», – деп кеше Мәжілістегі Үкімет саға­тына жетекшілік еткен вице-спикер Қабиболла Жа­қы­пов ескертті шен-шек­пен­ділерге қарата. Шын­ды­ғында, министрліксіз министр­лікке бас­шы­лық жасап жүрген Жанар Айтжанова ханымның ДСҰ келіс­сөздері тізгінін әу бастан-ақ берік ұстап келеді. Қы­руар шаруа тынды, енді «қырық біріншісі» ғана қалды. «ДСҰ-ға мүше болып кіру Қазақстанның әлем­дік қауымдастықтан қолайлы инвестициялық және бизнес климаты бар сенімді сауда әріптесі ретінде танылуына ықпал етеді. Дүниежүзілік сауда ұйымы, ең алдымен, дүниежүзілік тауарлар мен қыз­меттер саудасын реттейтін қағи­да­лардың жиын­тығы. Аталған қағидаларды бүгінгі таңда ДСҰ-ға мүше болып отырған 159 мемлекет, оның ішін­де әлем­нің ең ірі дамыған және дамушы экономикалары өз­дерінің күнделікті экономикалық һәм сауда сая­сатын жүргізу барысында қолданып отыр. Осыған бай­ла­ныс­ты Қазақстанның заңдарын ДСҰ келісімдер ере­же­ле­рінің қағидаларына келтіру үшін Үкімет бірқатар шара­ларды атқарып келеді», – дейді Жанар Айтжанова. Мәжілісмендер алдында атқарылған істердің мән-жайына кеңінен тоқталған экономикалық интеграция істері министрі Қазақстанның ДСҰ-дан кейінгі кезеңіне де арагідік көз жүгіртіп отырған болатын. Мәселен, министр Жа­нар Айтжанованың айтуынша, Қазақстан ДСҰ-ға енгеннен кейін елдегі байланыс са­ласы күрт арзандап, шетелдік банктер ішкі нарыққа ентелей енетін болады. Жанар АЙТЖАНОВА, экономикалық интеграция істері министрі: – Қазақстан  ДСҰ-ға өткеннен кейін 2,5 жылдан соң  қалааралық және халық­ара­лық қызмет көрсететін компаниялар­дағы шетел капиталының үлесі 49 пайыз мөл­шерінде белгіленген шектеу жойыла­ды.  Сөй­тіп, осы салаларда шетелдік теле­ком­­му­ника­циялық компаниялар тарапы­нан жа­салынатын инвестицияларға жол ашы­лады. Айта кетерлігі, біз «Қазақтеле­ком» компаниясындағы шетел капиталы­ның көлемі 49 пайыз мөлшерінен аспайт­ын шектеуді сақтап қалуға тырыстық, бұл  ДСҰ-ға кіргеннен кейін өз күшінде болады. Сосын ДСҰ-ға өткен күннен бастап 5 жыл­дан соң шетел банктері мен сақтандыру ұйым­д­ары Қазақстанда тікелей филиал­да­рын ашуға мүмкіндік алады. Өз кезегін­де Қазақстан қаржы нарығында тұрақты­лық­ты қамтамасыз ету мақсатында шетел қаржы компанияларына арнайы міндетті талаптарды қолдана алады.  ДСҰ-ға өту мерзімі екі бағыттағы келіссөздің қалай өрбитініне тәуелді  Сөйтіп, экономикалық интеграция істері министрі Жанар Сейдахметқызының сөзіне қарағанда, ДСҰ келіссөздері тү­гесіл­­ген десе де болады. Дегенмен Қазақ­стан үшін барынша маңызды болып табылатын екі мәселе бо­йын­ша әлі ортақ ұстаным айқындалмаған секіл­ді. Оның бірі – ауыл шаруашылығын­дағы субсидия­лау­лар­ға қатысты. Министр тіпті бұны өте күрделі келісссөздер деп атап өтіп, оның  әлі күнге жүргізіліп жат­қанын ерекше атап өтті. Бақсақ, дәл осы ауыл шаруашы­лы­ғын­дағы субсидиялау мә­селесі ДСҰ ая­сын­дағы келіссөздердің был­тырдан бергі күр­меуі­нен ажырамай тұрған бағыты болып отыр. Ендеше, дәл осы келіссөздер қалай түгесілсе, сол күннен бастап ДСҰ-ға өту туралы әңгіме шын­дыққа айналатын тәрізді. Мұны Ж.Айтжанова ханым да біл­дір­ді. «Қазіргі таңда Үкіметтің алдында тұр­ған аса маңызды мақсат ретінде келіссөздер шеңберінде болашақта ауыл шаруашылығы саласын да­мытуға мүмкіндік беретін мем­лекеттік суб­си­дияларды жеткілікті деңгейде сақтап қалу болып отыр. ДСҰ ережелері бо­йынша сала­ның институционалдық дамуы­на және ауыл­дағы инфрақұрылымды ұйым­дастыру­ға бағытталған  мемлекеттің көмек ша­ра­лары шектеусіз жүзеге асырыла ала­тынын атап айту қажет. Келіссөздер бары­сын­да түп­кілікті тауардың бағасы мен өзін­дік құ­ны­на әсер ететін субсидиялардың көле­мі тал­қыланады. Біз агроөнеркәсіптік кешен­ді да­мытудың «Агробизнес – 2020» мем­­ле­кеттік бағдарламасымен белгіленген дең­­гей­де аталған субсидиялардың көлем­де­рін бе­кітуді ұсынып отырмыз», – дейді Жанар Сей­дахметқызы. Қазақстан тарапы келіссөздер бары­сын­да келісімге келе алмай жатқан екінші бағыт жер қойнауын пайдаланушылар үшін қазақ­стан­дық қамтуды қолданудың өтпелі кезе­ңі­не қатысты болып отыр.  «Ауыл шаруа­шы­лығын субсидиялау бойынша келіссөздер өте күрделі. Дегенмен келесі жылы уағ­даласатын шығармыз. Ал осы аяқталса, бір­ден ДСҰ-ға кіруге қатысты техникалық құ­жат­тарды рәсімдеуге кірісеміз. Ал ДСҰ-ға кіру елімізге ауыр болмайды деп санай­мын. Өйткені аса күрделі деңгейде өткен келіс­сөздер соңғы 10 жылдан бері жал­ғасып келеді. Сондықтан Қазақстанның ДСҰ-ға кіруінде «қамыт» сияқты шарттар бол­майды деп ойлаймын», – дейді Жанар Айтжанова. Автокөлік нарығы: Ресей алымнан бас тартпаса, Қазақстан да қатаң шараға барады  Былтыр Ресей ДСҰ-ға өткеннен соң Кеден одағы аясында күрт өзгерістерді күт­кендер де, соған орай Қазақстан да әлемдік ұйымға апаратын қадамын шап­шаңдататынын айтқандар да болып еді. Ондай болжам далаға кетті десе де бо­лады. Өйткені Қазақстан ауыл шаруа­шы­лығы саласындағы позициясын әлі берік ұста­нып тұр. Айтжанова ханым бұның со­лай болуы тиістігінен еш танбайды. Енде­ше, бізге асығыстық жоқ. Ең басты­сы, еліміздің жанды жері – ауылшаруа­шы­лық саласындағы мемлекеттік мүд­деге берік болғанымыз ләзім. Қош делік. Ал ДСҰ аясындағы Ресейдің халі нешік? Әл­бетте, онда да еш өзгеріс жоқ. Деген­мен «орыс автопромы» осы алпауыт ұйым аясында өзінің абыройынан айы­ры­лып қала жаздады десе де болады. Мә­селен, автокөліктер импортына Ресей утил­изациялық (қалдық алымы) алым қа­былдап, кейін бұған ДСҰ-ға мүше бірне­ше мемлекет өре түрегелген. Қазір дәл осы әңгі­ме түгесілген жоқ. Тіпті біздің мүд­демізге кері әсерін тигізетін бол­ған­дықтан Қазақстан да Ресейдің же­тегінде кет­пеуге тырысады. «Ресей қабыл­даған ути­лиза­циялық (қалдық алымы) алым – бұл импорт­тық автокөлік­терге импорттық кеден­дік бажды төмендету мақсатында РФ Үкіметімен қолданылып отырған шар­ғы. Әлбетте, Ресей өзінің автокөліктерінің өндірісіне басымдық беруді қалайды. Осы бағытта ресейлік автоөнеркәсіпті дамытуға арналған шетелдік және отандық инвес­тор­лармен жасалған 2020 жылға дейінгі ме­морандумдары бар. Ал мұндай мемо­ран­думның міндеттемелерін орындау аясын­да Ресей импортталатын автокөлік­тер үшін утилизациялық алым енгізген бола­­тын. Бұл үдеріс ДСҰ нормаларына да қай­шы. Менің білуімше, Кеден одағының ая­сында көлік нарығына енуге ниетті Еуро­палық одақ пен Жапонияның бастама­сы­мен ДСҰ шеңберінде осы ресейлік алымға қатысты пікірталас қатты өршіп тұр. Ал бұған жауап ретінде Ресей қалдық алымды тек импорттаушыларға ғана емес, соны­мен бірге шығарушыларға да енгізіп отыр, бұ­дан бөлек олар көлік құралдарын шы­ғару­мен айналысып жатқан кәсіпорын­дар­ға субсидия мәселесін де қарастырып жатыр», – дейді Ж.Айтжанова. Министрдің сөзіне қа­ра­ғанда, Кедендік одақ қалып­тас­қалы бері Қазақстанда да автокөлік құрал­дарын шығару өндірісі алға жылжып келеді. Қазір қазақстандық көліктің жыл­дық өндірісі 19 мың данаға жеткен. Де­генмен Ресейдің енгі­зіп отырған алымы қазақ­стандық авто­өнер­кәсіп дамуына да тұсау болуы ықти­мал. «Біздің жаңа жеті кәсіп­орын Ресей мен Беларусь нарығына бағ­дарланып еді. Сол үшін біз қазір Рес­ей­мен келіссөздер жүргізіп жатырмыз. Олар біздің алдағы экспорты­мыз­ға қатысты қалдық алымды қолдан­бауы керек немесе Қазақстан да ресейлік автокөліктердің біздің елімізге импортына қатысты шара­лар қолдануға мәжбүр болады», – деді министр. Ал Ресейдің ығы­на жығылып, ке­дендік әріптес секілді «ути­ли­зациялық алым» енгізу біз үшін ешқандай опа бер­мейді. «Керісінше біз бұндайды енгізсек, ДСҰ шеңберіндегі келіссөз сол күні-ақ тоқ­тап қалады», – дейді эконо­ми­калық интеграция істері министрі.